ერდოღანი: ფუნთუშის გამყიდველიდან სტამბოლის მერამდე
ერდოღანი 1954 წლის 26 თებერვალს სტამბოლის ბეიოღლუს რაიონში , სანაპირო დაცვის თანამშრომლის ოჯახში დაიბადა. ბავშვობა მან რიზეში გაატარა და მხოლოდ 13 წლის მოზარდმა ოჯახთან ერთად პირველად მოინახულა სტამბული.
ის ღარიბ ოჯახში გაიზარდა. მოზარდობაში მუშაობდა ნახევარ განაკვეთზე ლიმონათისა და თურქული სეზამის ფუნთუშების გაყიდვაზე სტამბოლის ქუჩებში.
მარმარილოს უნივერსიტეტში ეკონომიკისა და კომერციული მეცნიერებების დამთავრებამდე ერდოღანმა მიიღო რელიგიური განათლება.
ერდოღანმა, რომელიც კონსერვატიული რელიგიური შეხედულებების მიმდევარია, აქტიურად დაიწყო პოლიტიკაში ჩართვა ჯერ კიდევ სტუდენტობისას. 1970-იანი წლების შუა ხანებში ის გახდა „ეროვნული ხსნის პარტიის“ ახალგაზრდული უჯრედის თავმჯდომარე სტამბოლის ბეიოღლუს რაიონში და მალევე სათავეში ჩაუდგა ორგანიზაციის ქალაქგარე ფრთას.
1994 წელს ერდოღანმა იყარა კენჭი სტამბოლის მერის პოსტზე.
პოლიტოლოგი ენგინ ოზერი სტამბოლის მერად არჩევას ერდოღანის პოლიტიკურ კარიერაში ყველაზე მნიშვნელოვან მოვლენად მიიჩნევს:
- “და ეს კეთილდღეობის პარტიის დაბალი ხმით – 25.4%. გასაკვირია, რომ მერის პოსტზე ორატორი ერდოღანი დღითიდღე ზრდიდა თავის პოპულარობას და ქმნიდა ერთ-ერთი იმ ადამიანის იმიჯს, რომელიც იღებდა სწრაფი გადაწყვეტილებას.
- მეორეს მხრივ, ერდოღანმა მართლაც მოახერხა ქალაქის დიდი ხნის ინფრასტრუქტურული პრობლემების სწრაფად გადაჭრა.
- დღესაც, სამართლიანობისა და განვითარების პარტიის ამომრჩეველთა უმრავლესობა მხარს უჭერს პარტიას, რადგან ისინი კმაყოფილნი არიან მუნიციპალური სამსახურების მუშაობით”.
120 დღით თავისუფლების აღკვეთა
1997 წელს თურქეთში ეგრეთ წოდებული ხავერდოვანი სამხედრო გადატრიალება მოხდა, რომელიც მიზნად ისახავდა სამოქალაქო საზოგადოების პროგრესული ისლამიზაციის შერბილებას.
კონსერვატიული კეთილდღეობის პარტია, საიდანაც სტამბოლის მაშინდელი მერი იყრიდა კენჭს, აიკრძალა.
რეპრესიებს არც თავად ერდოღანი გადაურჩა. პოლიტიკოსი დააკავეს მე-20 საუკუნის დასაწყისის პანთურქისტი მწერლისა და პოლიტიკოსის ზია გოკალპის ლექსიდან დამახინჯებული ციტატის გამო.
- “მეჩეთები ჩვენი ყაზარმებია, მინარეთები ჩვენი ბაიონეტები, გუმბათები ჩვენი ჩაფხუტია და მორწმუნეები ჩვენი ჯარისკაცები არიან”, – თქვა ერდოღანმა ერთ-ერთ გამოსვლაზე, რის შემდეგაც მას ბრალი დასდეს სექტანტური სიძულვილის გაღვივებაში.
- სასამართლომ პოლიტიკოსს ათთვიანი პატიმრობა მიუსაჯა, თუმცა შემდეგ სასჯელი 120 დღით თავისუფლების აღკვეთით შეუცვალეს.
- ამასთან, მას მერის პოსტის დატოვება მოუწია პოლიტიკური საქმიანობის ხუთწლიანი აკრძალვის გამო.
„ ამ დაკავებთ მისდამი ინტერესი გამოიწვია სტამბოლის მიღმა პატარა ქალაქებშიც კი და კონსერვატორთა სიმპათიით.
ციხიდან გამოსვლის შემდეგ მან „ნოვატორების“ სახელით დაიკავა პოზიცია ლიდერის პროფესორ ნეჯმეტინ ერბაქანის წინააღმდეგ.
ნაციონალური ხედვის კეთილდღეობის პარტიიდან, მოგვიანებით მან თავის უფრო ზომიერ და ახალგაზრდა მეგობრებთან ერთად შექმნა „სამართლიანობისა და განვითარების პარტია „ (AKP).
ამ პერიოდში პარტიის მთავარი მიზანი იყო ევროკავშირში სრულუფლებიანი გაწევრიანება და ურთიერთობების გაღრმავება. 2002 წლის არჩევნებზე ერდოღანი პრემიერ-მინისტრად აირჩიეს ხმების 34%-ით“, – აცხადებს ექსპერტი.
“აქ აღარ მოვალ”
2009 წლის იანვარში დავოსის მსოფლიო ეკონომიკურ ფორუმზე განიხილეს არა ეკონომიკური საკითხები, არამედ პოლიტიკური სკანდალი ერდოღანის მონაწილეობით. შედეგად, პრემიერ-მინისტრმა, ერდოღანმა დატოვა ფორუმი და ხმამაღლა მიიჯახუნა კარი.
ერდოღანმა, პალესტინისადმი სოლიდარობის ნიშნად, გამომწვევად დატოვა დავოსში მსოფლიო ეკონომიკური ფორუმის შეხვედრა, რომელსაც ესწრებოდა ისრაელის ყოფილი პრეზიდენტი შიმონ პერესი და განაცხადა, რომ მასში მონაწილეობას აღარ მიიღებდა.
- „თქვენ ძალიან კარგად იცით, როგორ უნდა მოკლათ ხალხი“, – თქვა ერდოღანმა მედიით გამოსვლის შემდეგ და მკვეთრად დაგმო ისრაელის არმიის ქმედებები ღაზაში.
გარდა ამისა, აღშფოთებული იყო მისთვის გამოყოფილი მცირე დროით. მისი თქმით, ისრაელის პრეზიდენტს გამოსვლისთვის მეოთხედი საათი მიეცა, მას კი მხოლოდ რამდენიმე წუთი.
- “ჩემთვის დავოსი დასრულდა. ამიერიდან აქ აღარ მოვალ”, – განაცხადა თურქეთის პრემიერმა, რის შემდეგაც დარბაზი გამომწვევად დატოვა.
ათასობით ადამიანი დახვდა ერდოღანს სტამბოლის ათათურქის აეროპორტში, სკანდირებდნენ მის სახელს და აფრიალებდნენ თურქეთისა და პალესტინის დროშებს.
ერდოღანის ზოგიერთი მხარდამჭერები ყვიროდნენ ლოზუნგებს „თურქეთი შენთანაა“, ზოგი კი პრემიერს მიესალმა, როგორც „ახალ მსოფლიო ლიდერს“.
ერდოღანმა სიტყვით მიმართა ხალხს და განაცხადა, რომ იგი მხარს უჭერს პერესს თურქეთის პატივისთვის.
- “მე მხოლოდ ერთი რამ ვიცი: მე უნდა დავიცვა თურქეთისა და თურქი ხალხის პატივი”, – თქვა მან. “მე არ ვარ ტომის ლიდერი, მე ვარ თურქეთის პრემიერ მინისტრი, რაც უნდა გავაკეთო”.
წინააღმდეგობა გადატრიალების შემდეგ
ერდოღანი ითვლება ისლამისტ პოლიტიკოსად, ის განიმარტება, როგორც ადამიანი, რომელიც ცდილობდა ისლამის მოდერნიზაციას და ერთგვარი პროტოტიპის შექმნას ისლამური, მაგრამ სეკულარული პარტიისა, აღნიშნავს ანალიტიკოსი ილგარ ველიზადე.
- „ერბაქანის შემდეგ, როგორც დღევანდელ რეალობასთან ადაპტირებულმა პოლიტიკოსმა ისლამის დროშა პირველად ერდოღანმა აიღო.
- პროგრესულ ისლამზე ფსონი წარმატებული გახდა, ის მოვიდა ხელისუფლებაში და თავისი ქვეყანა ამ გზაზე წაიყვანა.
- გზა ადვილი არ იყო, ეს იყო პრობლემებით სავსე გზა. ბევრი შეცდომა იყო და ამ შეცდომებმა ერდოღანი გააძლიერა, განაახლა“, – განაცხადა ანალიტიკოსმა.
AKP-ის მიერ განხორციელებულმა ეკონომიკურმა რეფორმებმა მნიშვნელოვნად გააძლიერა თურქეთის ეკონომიკა, გაზარდა მოსახლეობის შემოსავალი და მოახერხა ინფლაციის გამკლავება. შესაბამისად, გაიზარდა ერდოღანის ავტორიტეტიც, რომლის სახეშიც ამომრჩევლები წარმატებულ ლიდერს და დახელოვნებულ პოლიტიკოსს ხედავდნენ. ამავდროულად, ერდოღანმა თანდათან დაუბრუნა ისლამური რელიგია ყოველდღიურ ცხოვრებას, რამაც გამოიწვია უკმაყოფილება ქვეყნის საერო განვითარების მომხრეებში.
2016 წლის 15 ივლისს, ერდოღანის თქმით, სისხლიანი სამხედრო გადატრიალების მცდელობა მოეწყო აშშ-ში მცხოვრები მქადაგებელის ფეთჰულა გიულენის (FETÖ) მიერ.
მიუხედავად იმისა, რომ ფეთჰულა გიულენის ოფიცრებმა მონაწილეობა მიიღო გადატრიალებაში, ცხადი იყო, რომ ზოგიერთმა ოფიცერმა, რომლებსაც ნატოდან გასვლის ეშინოდათ, მხარი დაუჭირეს ამ ინიციატივას.
- ”პარადოქსულად, დიდი ბრიტანეთი იყო პირველი დასავლური ქვეყანა, რომელმაც დაგმო გადატრიალება და მისი გადაწყვეტილება მხარი დაუჭიროს არჩეულ ადმინისტრაციას 15 ივლისის შემდეგ.
- ანკარის ადმინისტრაცია, რომელიც 2016 წლიდან მოკავშირეა დიდი ბრიტანეთის მთავრობასთან საგარეო პოლიტიკის ბევრ საკითხში, აქვს ნიშნები, რომ ტაქტიკური თანამშრომლობა დამყარდა მოსკოვთან და სტრატეგიული თანამშრომლობა ლონდონთან“, – იხსენებს ოზერი.
შეუპოვრობა
გადატრიალების მცდელობის შემდეგ, ერდოღანმა, რომელმაც საპრეზიდენტო სისტემაზე გადასვლით გააძლიერა თავისი პოზიცია, დაიწყო უფრო მკაცრი გადაწყვეტილებების მიღება.
ერდოღანის „სიჯიუტემ“, განსაკუთრებით ეკონომიკასა და საპროცენტო განაკვეთებთან დაკავშირებით, ინფლაციის სწრაფი ზრდა გამოიწვია. ფაქტობრივად, პრეზიდენტი, რომელმაც ოსტატურად მოახერხა თავისი ოპონენტების თავის სისტემაში შეკრება, გამოვიდა პროცესიდან, რომელშიც მან მიიღო დიდი საზოგადოებრივი მხარდაჭერა მის მიერ შექმნილი ძალაუფლების ვერტიკალისგან.
14 მაისს საპრეზიდენტო არჩევნების პირველ ტურამდე ორი კვირით ადრე დღის წესრიგში დადგა ერდოღანის ჯანმრთელობის მდგომარეობა, რასაც შესაძლოა გავლენა მოეხდინა კენჭისყრის შედეგზე.
თურქეთის პრეზიდენტი ჟურნალისტებთან საუბრისას ეთერში ცუდად გრძნობდა თავს. ინტერვიუ 20 წუთის შემდეგ განახლდა, ერდოღანმა ბოდიში მოიხადა და თქვა, რომ წინასაარჩევნო კამპანიის ფარგლებში მიტინგების დროს გაცივდა.
მოგვიანებით მისმა პრესსამსახურმა საზოგადოება დაარწმუნა, რომ ერდოღანი ენერგიით იყო სავსე. თუმცა, მან გააუქმა მონაწილეობა მომავალ საჯარო სხვადასხვა ღონისძიებებში.
მომავალი
ექსპერტების აზრით, თურქეთის საპრეზიდენტო არჩევნები წყვეტს თურქეთის მომავლის ბედს. თურქეთი გახდა ძლიერი სახელმწიფო – ეკონომიკური და სამხედრო-პოლიტიკური თვალსაზრისით.
იგი შევიდა მსოფლიო ეკონომიკის ოცეულში, შექმნა თანამედროვე ინფრასტრუქტურა და შეიარაღებული ძალები.
თურქეთის სამხედრო-სამრეწველო კომპლექსი სულ უფრო და უფრო მატულობს, უახლესი იარაღით შეიარაღებული თურქული არმია იმყოფება სირიაში, ლიბიასა და ჩრდილოეთ ერაყში.
ანკარა აწარმოებს სამხედრო ოპერაციებს ამ ქვეყნებში და ასევე მზარდ როლს თამაშობს სამხრეთ კავკასიაში, ცენტრალურ აზიასა და ჩრდილოეთ აფრიკაში, სადაც ის ქმნის სამხედრო-პოლიტიკურ ბლოკებს. “თურქეთი დღეს არის ძალიან დინამიურად განვითარებადი სახელმწიფო, მსოფლიოში ერთ-ერთი პირველი ოცეულიდან მშპ-ს მიხედვით. თურქეთი ძალიან მნიშვნელოვანი სამხედრო და პოლიტიკური ძალაა რეგიონში. ერდოღანმა, მისმა პიროვნულმა თვისებებმა და ქარიზმა მნიშვნელოვანი როლი ითამაშა იმაში, თუ რა არის დღეს თურქეთი. “- აცხადებს ანალიტიკოსი ილგარ ველიზადე.