ვისი შთამომავალია ანდრიუს კუბილიუსი- ლატვიელი მსროლელები (ვიდეო)

ლატვიელი მსროლელები  ( 80.000)  – ეს იყო უსასტიკესი და დაუნდობელი სამხედრო შენაერთი მეფის რუსეთის არმიის შემადგენლობაში.

ლატვიელმა მსროლელებმა  პირველებმა დაუჭირეს მხარი 1917 წლის სახელმწიფო გადატრიალებას,

რომ არა  ლატვიელი მსროლელები,  1917 წლის სამხედრო გადატრიალებაარ იქნებოდა,

ლატვიელემა მსროლელებმა დახვრიტეს  მეფის ოჯახი,

ლატვიელი მსროლელელბი იცავდნენ  კრემლს,

მხოლოდ ლატვიელი მსროლელები იყვნენ ლენინის პირად დაცვაში…

ლატვიელი მსროლელები (ლატვიური: Latviešu strēlnieki)  იყო რუსული არმიის ლატვიური მსროლელთა ნაწილები, შექმნილი რუსეთის იმპერიის კურლანდიისა და ლიფლანდიის გუბერნიების  დასაცავად პირველი მსოფლიო ომის დროს გერმანული ჯარების შემოსევისგან.

ლატვიური მსროლელების  დანაყოფები ჩამოყალიბდა 1915-1916 წლებში ძირითადად კურლანდიისა და ლიფლანდიის გუბერნიების მაცხოვრებლებისგან.

ბრძოლის დროს მათ განსაკუთრებული  სისასტიკე გამოიჩინეს. ოქტომბრის რევოლუციის შემდეგ ლატვიელი მსროლელთა უმეტესობა მხარს უჭერდა ბოლშევიკებს.

1918 წლის 13 აპრილს ლატვიელი მსროლელთა პოლკები გაერთიანდა ლატვიის საბჭოთა დივიზიაში, რომელიც გახდა პირველი რეგულარული დივიზია წითელ არმიაში.

1919 წლის 12 იანვრიდან მას ეწოდა საბჭოთა ლატვიის არმიის 1-ლი მსროლელთა დივიზია, ლატვიელ მსროლელებს იყენებდნენ წითელ არმიაში, როგორც უკიდურესი საბრძოლო მოქმედებებისთვის,  მათი პოლკები და ცალკეული რაზმები მოქმედებდნენ რუსეთის სამოქალაქო ომის ყველა ფრონტზე.

ლატვიელ მსროლელთა  პოლკების ბევრმა მეთაურმა და რიგითმა ჯარისკაცებმა  შეძლეს წითელ არმიასა და საბჭოთა ხელისუფლებაში  მაღალი პოზიციების მიღწევა. რსფსრ-ს შეიარაღებული ძალების პირველი მთავარსარდალი იყო ი. ი. ვაცეტისი ( 1918 წლის სექტემბრიდან 1919 წლის ივლისამდე), გულაგის პირველი დირექტორი  იყო ყოფილი ლატვიელი მსროლელი  ეიჰმანსი,  „დალსტროის“ (გზების სამინისტროს)  პირველი დირექტორი იყო იყო  ბერეზინი, 1929-1932 წლებში წითელი არმიის სამეთაურო შტაბის უმაღლესი ტაქტიკური  სკოლის უფროსი  იყო ლატვიელ მსროლელთა  დივიზიის ყოფილი მეთაური სტუცკა.

                                           მემარცხენე ესერთა აჯანყების ჩახშობა.

 ბრესტ-ლიტოვსკის ხელშეკრულებითა და ბოლშევიკების მიერ გატარებული პოლიტიკით უკმაყოფილო მემარცხენე სოციალისტ-რევოლუციურმა პარტიამ მოამზადა შეიარაღებული აჯანყება ბოლშევიკური ხელისუფლების წინააღმდეგ. იგი უნდა განხორციელებულიყო  საბჭოთა კავშირის მე-5 სრულიად რუსეთის კონგრესის მსვლელობის დროს.

1918 წლის 6 ივლისს მოკლეს გერმანიის ელჩი გრაფი მირბახი, რაც აჯანყების დაწყების სიგნალი იყო. დღის ბოლოს, მემარცხენე სოციალ-რევოლუციონერების ძალებმა (ჩეკას საბრძოლო რაზმი დ.ი. პოპოვის მეთაურობით, მოსკოვის გარნიზონის ზოგიერთი ნაწილი, პარტიული საბრძოლო რაზმები – საერთო ჯამში, სხვადასხვა წყაროების მიხედვით, 1-2 ათასი ადამიანი) დაიკავეს ჩეკას შენობა, ცენტრალური ტელეგრაფი და ასევე დააპატიმრეს ჩეკას ლიდერები ფ.ე.ძერჟინსკი და მ.ი.ლაცისი, მოსკოვის საბჭოს თავმჯდომარე პ.გ.სმიდოვიჩი და სხვა ბოლშევიკები.

უმაღლესი სამხედრო საბჭოს თავმჯდომარე  ლევ ტროცკი ხელმძღვანელობდა მემარცხენე სოციალური რევოლუციონერების აჯანყების ჩახშობას უმაღლესი სამხედრო ინსპექციის თავმჯდომარის ნ.ი. პოდვოისკის, მოსკოვის სამხედრო ოლქის მეთაურის ნ.ი. მურალოვის და ლატვიის მეთაურის უშუალო მონაწილეობით.

ლატვიის დივიზიის უფროსს, ი.ი. ვაცეტისს დაევალა აჯანყების ჩახშობის გეგმის შემუშავება და აჯანყებულთა წინააღმდეგ მოქმედი ჯარების სარდლობა.

7 ივლისის ღამეს და დილას, ლატვიის 1-ლი, მე-2, მე-3 და მე-9 მსროლელთა  პოლკების ცალკეული ნაწილები (720 მსროლელი, 40 კაციანი ტყვიამფრქვევის გუნდი, 72 კაციანი სადაზვერვო ჯარების რაზმი, საარტილერიო და ჯავშანტექნიკის მხარდაჭერით. მანქანები) და სხვა რაზმებმა   მთლიანად ალყა შემოარტყა აჯანყებულთა მიერ დაკავებულ ტერიტორიას.

არტილერიის გამოყენებით ხანმოკლე ბრძოლის შემდეგ (პირდაპირი ცეცხლი გაისროლა ლატვიის დივიზიის 1-ლი მსუბუქი საარტილერიო დივიზიის თოფით), ლატვიელმა მსროლელებმა დაიკავეს მემარცხენე სოციალრევოლუციონერების შტაბი, რითაც აიძულეს აჯანყებულთა ნაწილი დაეტოვებინათ. პოპოვის რაზმის დანარჩენმა მებრძოლებმა, მემარცხენე სოციალ-რევოლუციური პარტიის ცენტრალური კომიტეტის წევრების ხელმძღვანელობით, დატოვეს მოსკოვი. აჯანყება ჩახშობილ იქნა.

                                                                      იაროსლავის აჯანყების ჩახშობა

 1918 წლის 6 ივლისის ღამეს იაროსლავში ანტიბოლშევიკური აჯანყება დაიწყო. იგი მოამზადა  სამშობლოსა და თავისუფლების დაცვის კავშირმა (ხელმძღვანელი ბ.ვ. სავინკოვი)

აჯანყებულებმა მოახერხეს ქალაქის უმეტესი ნაწილის დაპყრობა, სამხედრო საცავებისა და საბჭოთა ინსტიტუტების დაკავება და საბჭოთა ხელისუფლების 200-ზე მეტი წარმომადგენელი და ბოლშევიკური პარტიის ადგილობრივი ფუნქციონერების დაკავება. გარდა ამისა, მოკლეს იაროსლავის პროვინციის აღმასრულებელი კომიტეტის თავმჯდომარე ს.მ. ნახიმსონი.

აჯანყების ჩასახშობად კონცენტრირებული იყო დიდი ძალები, რომლებიც შედგებოდა წითელი არმიის, წითელი გვარდიის რაზმებისგან. 1918 წლის 10 ივლისს ეშელონი ლატვიის მე-6 მსროლელი პოლკის ჯარისკაცებით (550 მსროლელი) გაემგზავრა პეტროგრადიდან აჯანყების ჩასახშობად.

იაროსლავში გაიგზავნა მე-2 და მე-8 ლატვიის მსროლელი პოლკების ნაწილები (ჯამში აჯანყებულთა წინააღმდეგ ოპერაციაში 1.000-ზე მეტი ლატვიელი მსროლელი მონაწილეობდა).

11 ივლისიდან ნაჩქარევად შექმნილი სამხედრო რევოლუციური კომიტეტი კ.ე.ბაბიჩის ხელმძღვანელობით ახორციელებდა აჯანყების ჩახშობის გენერალურ ხელმძღვანელობას, ხოლო  ქალაქი დაექვემდებარა მასიური საარტილერიო დაბომბვას. 1918 წლის 21 ივლისს აჯანყება საბოლოოდ ჩაახშეს და ქალაქ იაროსლავლს მთლიანად საბჭოთა ჯარები აკონტროლებდნენ.

მოსკოვში მემარცხენე ესერების  აჯანყებისა და იაროსლავის აჯანყების ლიკვიდაციის გარდა, ლატვიელმა მსროლელებმა ასევე მიიღეს აქტიური მონაწილეობა პეტროგრადში, რიბინსკში, მურომში, სარატოვში, ვოლოგდაში, კალუგაში, ნოვგოროდში, სტარაია რუსაში ანტიბოლშევიკური აჯანყებების ჩახშობაში.

ლატვიური პოლკების  კისერზეა კირილოვის, ოსტაშკოვის, გლეხთა არეულობის  მოსკოვში, ნოვგოროდის, ტამბოვის, კალუგის, რიაზანის, პენზასა და სარატოვის პროვინციებში, იჟევსკისა და ვოტკინსკის აჯანყებების ჩახშობა.

1918 წელს ლატვიელი მსროლელებიც მონაწილეობდნენ ფინეთის სამოქალაქო ომში, კერძოდ, ისინი იბრძოდნენ სენტ-მიშელისა და მენტიჰარიუს სადგურებზე, ასევე გარკვეული პერიოდის განმავლობაში იცავდნენ ფორტ ინოს (იქ ჩართული იყო ლატვიის მე-6 მსროლელი პოლკი).

                                                                  ბრძოლები ყაზანისათის

  1918 წლის ზაფხულში სერიოზულად გაუარესდა წითელი არმიის პოზიცია აღმოსავლეთ ფრონტზე.

1918 წლის 11 ივლისს  ლატვიის მსროლელი დივიზიის უფროსი ი.ი.ვაცეტისი დაინიშნა აღმოსავლეთის ფრონტის მეთაურად; 16 ივლისს ის ჩადის ყაზანში. ლატვიელ მსროლელებს დაევალათ აღმოსავლეთის ფრონტის შტაბის, ნავმისადგომის, სახელმწიფო ბანკის ფილიალის (იყო რსფსრ ოქროს მარაგის ნახევარი), სამხედრო საწყობების დაცვა.

მიუხედავად წითელი არმიის რიცხობრივი უპირატესობისა, ორდღიანი ბრძოლის შემდეგ, 1918 წლის 7 აგვისტოს, ყაზანი აიღო რუსულ-ჩეხეთის გაერთიანებულმა რაზმმა შეიარაღებული მდინარის ორთქლმავლების მხარდაჭერით.

                                                               ბრძოლა დენიკინის არმიის წინააღმდეგ

  1919 წლის სექტემბრის მეორე ნახევარში, საფრთხის შემცველი ვითარება შეიქმნა საბჭოთა სამხრეთ ფრონტზე, სადაც რუსეთის სამხრეთით შეიარაღებული ძალების ნაწილებმა  გენერალ დენიკინის მეთაურობით დაიკავეს კურსკი.

სექტემბრის ბოლოს – 1919 წლის ოქტომბრის დასაწყისში ლატვიის მსროლელი დივიზია გადაიყვანეს სამხრეთში (1919 წლის ოქტომბრის დასაწყისში დივიზიას ჰყავდა 19 ათასზე მეტი ადამიანი, 128 ტყვიამფრქვევი).

1919 წლის 15 ოქტომბრის ღამეს ლატვიის დივიზიის მე-2 ბრიგადამ (ბრიგადის მეთაურმა – ფრეიბერგი ) აიღო ქალაქი კრომი.

დენიკინის არმიის სასტიკი წინააღმდეგობის დაძლევის შემდეგ, ლატვიის მსროლელმა დივიზიამ, წითელი არმიის მე-13 და მე-14 არმიების სხვა დანაყოფებთან ერთად, განაგრძო შეტევა სამხრეთის მიმართულებით.

1919 წლის 18 ნოემბერს კურსკი დაიკავეს, 7 დეკემბერს ბელგოროდი, ხოლო 1919 წლის 12 დეკემბერს ლატვიის მსროლელი დივიზიის ნაწილებმა წითელი კაზაკების მე-8 საკავალერიო დივიზიასთან ერთად დაიკავეს ხარკოვი.

სამხედრო დამსახურებისთვის ლატვიის მსროლელი დივიზია დაჯილდოვდა სრულიად რუსეთის ცენტრალური აღმასრულებელი კომიტეტის საპატიო წითელი დროშით და პეტროგრადის საბჭოთა კავშირის წითელი დროშით.

                                ბრძოლა იუდენიჩთან

1919 წლის ოქტომბერში მძიმე ბრძოლები დაიწყო პეტროგრადის გარეუბანში. გენერალ ნ.ნ.იუდენიჩის ჩრდილო-დასავლეთის არმიამ დაიპყრო იამბურგი (11 ოქტომბერი), კრასნოიე სელო (16 ოქტომბერი), გაჩინა (17 ოქტომბერი), პავლოვსკი და დეცკოიე სელო (20 ოქტომბერი) და მიაღწია სტრელნას, ლიგოვოს და პულკოვოჰაითს.

საბჭოთა მე-7 არმიის დასახმარებლად, რომელიც იცავდა პეტროგრადს, წითელი არმიის დამატებითი სამხედრო ნაწილები და დანაყოფები გადაისროლეს  ქვეყნის შიდა და სხვა ფრონტებიდან, მათ შორის მე-5 სპეციალური ლატვიური მსროლელი პოლკი ტულადან  (დაახლოებით 2 ათასი ადამიანი; პოლკის მეთაური – ჯ. გრეგორი).

1919 წლის ოქტომბრიდან დეკემბრამდე მე-5 ლატვიურმა პოლკმა დაკარგა საბრძოლო ძალის დაახლოებით 80% ფრონტზე. 1919 წლის 25 ოქტომბერს, პეტროგრადის ფრონტზე გამართულ ბრძოლებში გამოჩენილი გმირობისთვის, ლატვიის მე-5 სპეციალურ მსროლელ პოლკს მიენიჭა სრულიად რუსეთის ცენტრალური აღმასრულებელი კომიტეტის საპატიო წითელი დროშა.

                             ბრძოლა ვრანგლერთან , ბრძოლა ყირიმისთვის

1920 წლის დასაწყისში ლატვიის მსროლელ დივიზიაში 17,7 ათასზე მეტი ადამიანი იყო, რომელთაგან 80-85% ლატვიელი იყო .

თებერვალ-მარტში დივიზიის მებრძოლებმა მონაწილეობა მიიღეს სამხედრო ოპერაციებში ნესტორ მახნოს აჯანყებულთა არმიის წინააღმდეგ. გარდა ამისა, ამ დროს დივიზიონი სერიოზულად დაზარალდა ტიფის ეპიდემიით.

1920 წლის აპრილში ლატვიის დივიზია გახდა წითელი არმიის სამხრეთ-დასავლეთის ფრონტის მე-13 არმიის პერეკოპის ძალების ჯგუფის გენერალ ვრანგელის მოწინააღმდეგე არმიის ნაწილი.

1920 წლის ივნისის მეორე ნახევარში, მე-5 ლატვიის სპეციალური თოფის პოლკი მოსკოვიდან სამხრეთ-დასავლეთ ფრონტზე გადაიყვანეს. ალექსანდროვსკის რაიონში მძიმე ბრძოლების დროს მან დიდი დანაკარგი განიცადა (დაახლოებით 400 ადამიანი დაიღუპა და დაიჭრა). შემდეგ პოლკი გახდა წითელი არმიის დაგეგმილი შეტევისთვის ჯგუფის ნაწილი.

6-7 აგვისტოს ღამეს ლატვიელმა მსროლელთა ნაწილებმა გადალახეს დნეპერი და აიღეს ბოლშაია და მალაია კახოვკა.

შენაერთის  დაშლა

რიგის სამშვიდობო ხელშეკრულების პირობების საფუძველზე, რომელიც დაიდო რსფსრ-სა და ლატვიის რესპუბლიკას შორის, 1920 წლის 28 ნოემბერს, ბრძანება გამოიცა სამხრეთ ფრონტის ჯარებისთვის ლატვიის მსროლელი დივიზიის დაშლის შესახებ (იმ დროს იყო 17.3. განყოფილებაში ათასი ადამიანი, რომელთაგან ლატვიელები იყვნენ დაახლოებით 48% )

ყოფილი ლატვიის დივიზიის პერსონალი ნაწილობრივ შეუერთდა 52-ე მსროლელ დივიზიას.

1921 წელს, სულ მცირე, 11,4 ათასი ყოფილი წითელი ლატვიელი მსროლელი დაბრუნდა ლატვიაში.

მათ შორის  წითელი არმიის ზოგიერთი ყოფილი მაღალი რანგის ლიდერი და ლატვიის მსროლელი დივიზიის მეთაური, მათ შორის: ლატვიის მსროლელი დივიზიის ყოფილი უფროსი და საბჭოთა ლატვიის არმიის მეთაურის ყოფილი თანაშემწე  ავენი (ლატვიაში გახდა აიზარგსის პოლკის მეთაურის მოადგილე), ლატვიის მე-5 1-ლი სპეციალური მსროლელი პოლკის ყოფილი მეთაური, წითელი დროშის ორდენის მეთაური ჯ. გრეგორი (გრეგორი). გარდა ამისა, ჯერ კიდევ 1919 წელს, საბჭოთა ლატვიის არმიის 1-ლი ქვეითი დივიზიის ყოფილი უფროსი გ. წითელი არმიის მეთაური აუზანი.

ლატვიელი მსროლელების შთამომავალია  ანდრიუს  კუბილიუსი .